MỤC LỤC
Tổng quan khoa học
Mảng bám (plaque) và vôi răng (tartar hoặc calculus) là hai yếu tố chính liên quan đến sức khỏe răng miệng, có thể dẫn đến các bệnh lý nghiêm trọng như sâu răng, viêm nướu và viêm nha chu. Hiểu rõ cơ chế hình thành, ảnh hưởng và cách loại bỏ chúng là yếu tố then chốt trong việc duy trì sức khỏe răng miệng tối ưu. Theo nghiên cứu, có khoảng 700 loài vi khuẩn sống trong khoang miệng, nhiều loài trong số đó có khả năng hình thành màng sinh học (biofilm), tạo nền tảng cho mảng bám và vôi răng (Nguồn tham khảo).
Cơ chế hình thành và sự khác biệt
Mảng bám (Plaque):
Mảng bám là một lớp màng mềm, trong suốt hoặc hơi vàng, bao gồm vi khuẩn và các hạt thực phẩm bám vào bề mặt răng, nướu và lưỡi. Nó được hình thành bởi:
- Vi khuẩn kết hợp với carbohydrate: Các vi khuẩn trong khoang miệng phân hủy đường và tinh bột từ thức ăn, tạo ra axit. Axit này làm suy yếu men răng, dẫn đến sâu răng.
- Màng sinh học (biofilm): Đây là lớp màng bảo vệ vi khuẩn, giúp chúng bám chặt vào bề mặt răng và nướu.
Triệu chứng nhận biết mảng bám:
- Răng cảm thấy dính hoặc nhám.
- Hơi thở hôi mãn tính do sự phân hủy protein bởi vi khuẩn.
- Xuất hiện lớp màng trắng hoặc vàng nhạt trên răng, đặc biệt ở kẽ răng và viền nướu.
Vôi răng (Tartar):
Vôi răng là mảng bám đã bị vôi hóa do hấp thụ khoáng chất từ nước bọt, thường hình thành sau khi mảng bám không được loại bỏ kịp thời (nguồn tham khảo). Vôi răng có đặc điểm:
- Cứng và bám chắc: Vôi răng không thể loại bỏ bằng cách đánh răng thông thường.
- Màu sắc tối: Thường có màu vàng sẫm, nâu hoặc đen, gây mất thẩm mỹ cho răng.
- Tăng nguy cơ viêm nướu: Vôi răng tạo môi trường giữ lại thêm mảng bám, từ đó làm tăng nguy cơ viêm và nhiễm trùng.
Triệu chứng nhận biết vôi răng:
- Các mảng cứng, nhám hoặc đổi màu trên bề mặt răng, đặc biệt ở viền nướu.
- Nướu sưng, đỏ, dễ chảy máu.
- Hơi thở hôi khó chịu.
Ảnh hưởng của mảng bám và vôi răng đến sức khỏe răng miệng
Viêm nướu (Gingivitis):
- Mảng bám và vôi răng kích thích mô nướu, gây viêm, đau và chảy máu khi đánh răng.
- Nếu không được điều trị, viêm nướu có thể tiến triển thành viêm nha chu (periodontitis).
Viêm nha chu (Periodontitis):
- Đây là giai đoạn nghiêm trọng hơn của bệnh nướu. Vi khuẩn từ vôi răng có thể xâm nhập sâu vào mô nướu, phá hủy xương và dây chằng giữ răng.
- Viêm nha chu mãn tính có liên quan đến các bệnh lý toàn thân như bệnh tim mạch và tiểu đường (Nguồn: Trusted Source).
Sâu răng:
- Axit do vi khuẩn trong mảng bám tiết ra phá hủy men răng, dẫn đến sâu răng và có thể gây đau nhức nghiêm trọng.
Ảnh hưởng thẩm mỹ:
- Vôi răng làm răng xỉn màu và gây mất tự tin khi giao tiếp.
Cách loại bỏ và phòng ngừa
Loại bỏ mảng bám và vôi răng có thể giúp điều trị bệnh nướu răng và ngăn ngừa bệnh trở nên trầm trọng hơn. Kiểm soát bệnh nướu răng cũng có thể cải thiện sức khỏe răng miệng, làm giảm nguy cơ mắc các bệnh mãn tính toàn thân. (nguồn tham khảo)
Loại bỏ mảng bám:
Mảng bám có thể được loại bỏ hiệu quả bằng các biện pháp chăm sóc răng miệng hàng ngày, bao gồm:
- Đánh răng đúng cách: Đánh răng ít nhất 2 lần/ngày với kem đánh răng chứa fluor. Sử dụng bàn chải đánh răng có lông mềm để tránh tổn thương nướu.
- Dùng chỉ nha khoa: Làm sạch kẽ răng, nơi bàn chải không thể tiếp cận.
- Sử dụng nước súc miệng kháng khuẩn: Giúp giảm vi khuẩn trong khoang miệng.
- Kiểm tra răng miệng định kỳ: Khám nha sĩ 6 tháng/lần để làm sạch chuyên sâu và phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn.
Loại bỏ vôi răng:
Vôi răng không thể tự loại bỏ tại nhà mà cần sự can thiệp của nha sĩ với các phương pháp:
- Lấy vôi răng (Scaling): Sử dụng dụng cụ chuyên dụng để loại bỏ vôi răng trên bề mặt răng và dưới viền nướu.
- Làm láng bề mặt chân răng (Root Planing): Loại bỏ mảng bám và vôi răng sâu dưới nướu, đồng thời làm nhẵn bề mặt chân răng để hạn chế vi khuẩn bám vào.
Phòng ngừa mảng bám và vôi răng:
- Chế độ ăn uống: Hạn chế thức ăn có đường và tinh bột, tăng cường thực phẩm giàu canxi và vitamin D để bảo vệ men răng.
- Bỏ thuốc lá: Hút thuốc làm tăng nguy cơ hình thành vôi răng và các bệnh nướu.
- Sử dụng thiết bị hỗ trợ: Nếu đeo niềng răng hoặc hàm duy trì, cần sử dụng bàn chải chuyên dụng và máy tăm nước để làm sạch hiệu quả.
Kết luận
Mảng bám và vôi răng là nguyên nhân chính gây ra nhiều vấn đề răng miệng nghiêm trọng. Trong khi mảng bám có thể được kiểm soát thông qua các biện pháp vệ sinh răng miệng hàng ngày, vôi răng đòi hỏi sự can thiệp của nha sĩ. Việc duy trì thói quen chăm sóc răng miệng tốt không chỉ giúp bảo vệ răng nướu mà còn giảm nguy cơ mắc các bệnh lý toàn thân liên quan đến sức khỏe răng miệng.
Hãy lên lịch khám nha sĩ định kỳ và áp dụng các biện pháp phòng ngừa để bảo vệ nụ cười của bạn một cách toàn diện.
Tác giả: Phan Xuân Sơn, Bác sĩ chuyên khoa Răng Hàm Mặt, 10 năm kinh nghiệm, tốt nghiệp Đại học Y Dược TP.HCM
